“Өд зуусан шувуу”

12 настай байхдаа анхны шүлгээ бичсэнээс хойш 28 жил, Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумаас нийслэл хотод орж ирэн О.Дашбалбар багштайгаа уулзан олон гайхамшигтай ном уншиж,олон авъяаслаг уран бүтээлчидтэй танилцан нөхөрлөж,ах дүүс найз нөхөд бололцон бүтээн туурвигч хүмүүний амьдрал араншин,урлан бүтээхийн эрч хүч,хүсэл тэмүүлэл,онгод хиймориор жигүүрлэн,яруу найргийн мөн чанарыг өөрийнхөөрөө ухаарч энэ номыг бүтээлээ.Яруу найрагч найз нөхдийн минь цалгисан их авъяас,багш нарын минь гүн увьдаст сургаалиуд энэхүү номыг бүтээх гол шалтгаан болсон гэдгийг талархан уламжилъя.Би гэгч гав ганцаараа хэн ч биш. “Өд зуусан шувуу”-г амилуулсан миний эрхэм анд ,энэ номын редактор ,яруу найрагч Я. Мөнхжаргал,хоёр номийн минь зургийг зурсан ,төрсөн нутгийн минь зураач Л.Энхбат,Ирландын тэнгисийн эрэг дээр энэ номонд орох хөрөг зургийг авсан Ирландын Монголчуудын холбооны тэргүүн.эрхэм дүү С.Ганзориг,номын өнгө үзэмж чанарыг сайн сайхан болгоход санал бодлоо харамгүй хуваалцсан эрхэмсэг Б.Болорчимэг болон “Соёмбо принтинг” компаний хамт олонд гүнээ талархан мэхийе.Энэ номыг хамтран бүтээсэн буян цагийн цагт,үрийн үрд Сүмбэр уул мэт арвидах болтугай. Зохиогчоос

Буй юмсын тухай

Тэнгэрт дэвшдэг хүн буй

Тэнгист живдэг өд буй

Алтанд шунадаг зүүд буй

Амьдралд хоргоддог хүсэл буй

Цэцгэнд шингэдэг бүсгүй буй

Сэтгэлд хоногшдог дүр буй

Салхинд замхардаг үг буй

СЭТГЭЛ МИНЬ

Сэтгэл минь бурхан юм. Үргэлж би лам багшид мөргөдөг

Сэтгэл минь буг юм. Үргэлж би зүхүүлнэ

Сэтгэл минь эгээрэл юм. Үргэлж би шүтэн залбирна

Сэтгэл минь эндүүрэл юм.Үргэлж би зэмлүүлнэ.

Сэтгэл минь бүсгүй юм. Орчлонд би гоо сайхныг бэлэглэнэ

Сэтгэл минь дайсан юм. Өстөн минь өргөснөөс олон

Сэтгэл минь тэнгэр юм. Одоо ч би түүнийг ширтэн харсаар

Сэтгэл минь шунал юм. Одноос олон олз бодон хөрвөөнө.

Сэтгэл минь алт эрдэнэс юм. Хүмүүс намайг эрэн тэмүүлнэ

“хонгор зул” сонин. 1999 он 4-р сар Амьддаа бие биеэ хайрлахын учир буюу Очирбатын Дашбалбар

Төгөлдөр орчлонгийн найран дээр тунчиг олон хүмүүнтэй нүүр тулан уулзаж,мөр зэрэгцэн алхаж,нуруу түшилцэн сууж саруул мэргэн оюунд нь бишрэн ухаалаг үг яриаг нь чагнаархан байгаа минь “Эртний сайхан ерөөл” буй за.1991оны хавар цаг. Миний амьдрал,хувь заяанд нэгэн өөрчлөлт, эргэлт гарсан гэдэгтээ би одоо болтол эргэлздэггүй билээ.Тэр үед АУДуС-ийн оюутны байранд амьдарч байхад,яруу найрагч О.Дашбалбарын “Гэрэлт хайр” хэмээх шүлгийн номыг тасгаас тасагт гар дамжуулан уншин, “Залуус дүү нартаа хүргэх шүлэг”, “Бүсгүйчүүлд хэлсэн шүлэг”-үүдийг нь олон залуус бие биедээ цээжээр уншиж өгдөг байсансан. Хүсэн хүлээсэн ном минь удаж удаж манай тасагт ирэхэд, би өмчлөн авч,өөрийн ганц өв хөрөнгө болгосон юм. “Гэрэлт хайр”. Энэ л номноос би яруу

Тэр амьдрал сэлгэн амьдарч яваа

Манай сонины ерөнхий зөвлөлийн гишүүн бид бүхний хамгийн дотны хүн, Монгол улсын төрийн шагналт яруу найрагч, нийтлэлч, УИХ-ын гишүүн Очирбатын Дашбалбар мөнх үнэний тэнгэрт дэвшин одлоо. Тэрбээр Монголын оюуны ертөнц байлаа. Шударга үнэний тэнгэр байлаа. Монголын утга зохиолд хаан суудалтай хайрын дууч байлаа. Бүрэн эрхт Монгол улсын төр нийгэмд эзэн зиндаатай түшээ байлаа. Байсаар ч байх болно.”Хэдхэн хүний бус хүн төрөлхтнийг хайрлана. Хэсэгхэн газрыг бус орчлон ертөнцийг хайрлана” хэмээн дуулсан Очирбатын Дашбалбарын амьдрал үйлс,тэмцэл зорилго,бүтээл туурвил бүхэн нь бид бүхний зүрх сэтгэлийн чанадад үргэлжилсээр байх болно. Хүн бүхэнд итгэж явдаг цайлган зан,цагаахан инээд, хүн бүхэнд хэлж байдаг үнэн бөгөөд хатуу үг, ив илхэн зэмлэл… энэ бүхэн бидний зүрх сэтгэлд гэрэлтэн үлдэж, угтан тосох ирээдүй хойч үе,ирэх зуунуудын амин холбоо байна гэдэгт гүнээ итгэнэм.Хайрийн “Хонгорзул”сонин түүний уянгалаг, нандин тансаг шүлгүүдийг эрхэм уншигч авхай танаа өргөн барьж байснаа олзуурхан дурсаж байна. Нар бүхнийг алагчлалгүй гийгүүлдэг шиг тэрээр орсон гарсан, уулзаж учирсан хүмүүсийг элгэн халуун сэтгэлээр угтаж,элгэмсэг дулаан үгээр үддэг байлаа.Харин Монгол улсын тусгаар тогтнол, газар шороо, монголчуудын эрх ашиг,хүсэл зорилгод эс нийцэх харш бүхнийг аянга мэт ниргэж дардаг байсны учир монголын ард түмний дуу хоолой,хүсэл зоригийн илэрхийлэл гэдгийг энэ өдрүүдэд ухааран ойлгож байна.Хэний ч өмнө, өөрийнхөөрөө байх ноён нуруу,энэрэн хайрлах өмөг түшиг, гэгээн хүсэл тэмүүлэл нь орон зай,цаг хугацааны хязгааргүйд тэнгэр мэт,нар мэт, гал мэт өнө мөнхөд оршихын хутгийг олжээ. Түүний аугаа их амьдралын дэргэд үхэл юу ч биш.Дарьгангын яруу найрагч Данзаннямын Шагдарсүрэн үхлийг амьдрал сэлгэхтэй адилтган бичсэн байдаг. Чухам энэ мөрийг, энэ утга санааг бидний дотны зөвлөх, тэр эрхэм хүн ихэд олзуурхан ярьдаг байсан юм. Үгүй ээ,тэр үхээгүй.Яруу найрагч Очирбатын Дашбалбар амьдрал сэлгэн амьдарсаар яваа.
“Хонгорзул” сонины редакци,Ерөнхий зөвлөлийг төлөөлж Т.Эрдэнэцогт. 1999.10.28

Таталбар-1

1. Бороо
ОНОНО
НОРОН
ОНОНО
НОРОН
ОНОНО
2. Говь
Элсний ганц ширхэг нар мэт төөнөнө.
3. Цас
Тэнгэрийн өвс хагдарсаар…
4. Дахиад л бороо.
Нохойн хэвтэр лүү болжмор шургана.
2. Дахиад л говь
Гүрвэлийн мөрөөр элс газрын гүн рүү гүйлдэнэ.

LOVE’S RED ROSE

Let my small sadness send a bird to you.
Let my weak mind make a necklace of wild flowers.
Let my own heart bring tears to my lover’s gaze.
Let my carve strange words in gold and whisper them in your ear.
Love’s red rose,
my bright and royal destiny.
Please protect my desire,
swim in my deep joy.
Let my give to the birds of spring the leaves which fell in autumn.
Let me please with love’s wine the woman who has touched me.

THE POWER OF MIND

I’ll look away, though
The power of mind
Will not bridle my look.

I’ll hide my love, though
The power of mind
Will not tether my love.

I’ll protect my word’s though
The power of mind
Will not rein in my words.

I’ll speak the truth, though
The power of actions
Will not whip my mind.

Сансрын хязгаарыг гэтлэгч оюунт найрагч

Дарьганга нутгаар овоглосон Монголын их найрагч, зохиолч Данзаннямын Шагдарсүрэн, Доржийн Гомбожав, Данзангийн Нямсүрэн, Очирбатын Дашбалбар, Гомбожавийн Мэнд-Ооёо, Дүгэржавын Маам нарын араас сонин содон мэдрэмжээрээ ялгарч их утга зохиолд орж ирсэн найрагч бол Сүхбаатар аймгийн Уул-баян сумын харъяат Түмэн-Өлзийн Эрдэнэ-цогт юм.
Тэрээр бурханлаг найрагч мөнөөс мөний учир бас жинхэнэ сайн эр агаад нөхөрийн төлөө гэсэн хүн чанарын мөс нь хайлаагүй найрагч юм. Түүнд бурхан сайхан нутаг зааж төрүүлээд, сайхан авъяас заяалгаж, сайн нөхөдийг гараас нь хөтлүүлсэн бүлгээ. Одоо энэ найрагч маань зүгээр л өөрийнхөө зөнгөөрөө амьдарч, зөнгөөрөө бичиж туурвин, зөнгөөрөө зовж мэдэрч, зөнгөөрөө жарган сууж, Отгонтэнгэрийн гялбалзагч оюут оргилд бишрэн мөргөж, Алтан Овооны чулууны үнэрийг бодол бүхэндээ санаж, зөнгөөрөө хол ойр холхиж амьдарсаар амой. Яруу найрагч Түмэн-Өлзийн Эрдэнэцогт бол эгэл бусаахр сэтгэж яваа эгэл хүмүүн билээ. Тийм болохооор тэр Сүхбаатар нутгаас төрсөн их гэгээн Егүзэр хутагын оюуных нь ойсон гэрлийн үргэлжлэл мөн гэдэгт бурханы шавь би итгэнэм.
Ийнхүү олныг үл нуршин түүний шинэхэн номыг таньд өргөн барья даа.
Сартуулын яруу найрагч
Чойжилсүрэнгийн УУГАНБАЯР
2005.07.28

Өнөөдөр

Өчигдрийн сүүдэр араас нь дагавч
Маргаашийн гэгээ угтан тосовч
Өнчин ганц-Өнөөдөр

Хүлээвч эс ирэх
Хүсэвч эс олдох

Бүсгүйчүүддээ

Бүсгүйчүүд минь, та нарын төлөө дурлалыг магтъя
Хайранд би нялхамсан уярч явсан болохоос
Хатуу дарсанд хөлчүүрч байсангүй
Дурлалд би мансууран согтож явсан болохоос

Өөр хүн буюу төрсөн өдрийн шүлэг

Өөрөөсөө би
Өөр хүн болжээ.
Өөр зүг рүү яваад
Өөр хүн бодоод
Өөр тийшээ хараад

***

Өвлийн учрал цагаахан
Өвлийн харц хүйтэн
Өвлийн хайр жихүүн
Өвлийн болзоо энгүүн
Өвлийн зүүд бүүдэн
Өвлийн хурим даруухан
Өвлийн хагацал цэгээхэн
                      1999.6.18-19

Хайрын улаан сарнай

Хэсэгхэн гунигаа чам руу шувуу болгож илгээе
Хэнзхэн сэтгэлээ хээрийн цэцэгний сондор болгоё
Амин зүрхээ амрагийн харцанд торох нулимс болгоё
Чамин үгсийг алтаар сийлэн чихэнд чинь шивнэе
Хайрын улаан сарнай
Ханийн гэгээн заяа минь
Хүсэл сэтгэлийг минь

Сэтгэлийн эрхээр

Харцаа буруулъя гэвч
Сэтгэлийн эрхээр
Харц минь хазааргүй

Хайраа нууя гэвч
Сэтгэлийн эрхээр
Хайр минь цулбуургүй

Үгээ далдалья гэвч
Сэтгэлийн эрхээр
Үг минь жолоогүй

Үнэнээ хэлье гэвч
Үйлийн эрхээр
Сэтгэл минь ташуургүй

САРНЫ ШҮЛГҮҮД

Тэр үдэш бороо орсон
Тэргэл саранд би
Хөлөө дүрж үзсэн…
Энэ бол яруу найрагч Т.Эрдэнэцогтын хайку шүлгүүдийнх нь ууган нь. Энэ шүлэг хэрхэн төрснийг би мэдэх билээ.
Нэгэн цэвэрхэн бүсгүй ангийнхаа самбар дээр “Тэргэл саран” гэж бичсэнээс үүдэн “Энэ хэвээрээ шүлэг бич” гэснээр бүгд тэргэл сарны тухай шүлэг бичицгээсний дотроос хамгийн сайн нь энэ шүлэг байсан юм. Чухам яагаад ийм шүлэг төрөх болсон шалтгааныг яаж ч мөшгөн хөөгөөд иш мухрыг нь олохгүй л болов уу.
Магадгүй ангийн охидын сор болгон үзэсгэлэнт бүсгүй тэр үгийг бичсэн болоод ч тэр байж мэднэ. Аль эсвэл яруу найрагч тэргэл сарны тухай мэдэрч, бодож явсан нь тэр өдөр боловсорсон ч байж мэднэ. Магадгүй бурхан тэнгэр ч түүнд зарлигласан байж мэднэ. Юутай ч энэ шүлгийг

Аниргүйн ертөнц, түүний шүлэгч

Түмэн-Өлзийн Эрдэнэцогт бол 1990-ээд оны Монголын яруу найрагт дуудах нэртэй, дугуйлах буйртай залуусийн нэг. Түүний амгалан дөлгөөн, даруу байдал яруу найрагт нь нөлөөлж, аядуу намуун уянга, тунгалаг сэрэл мэдрэмж голлосонмонгол ахуй, монгол сэтгэлгээтэй, байгалийн дүр зургаар дамжуулан хүний сэтгэхүйг илэрхийлсэн богино шүлгүүд нь анхаарал татаж байна. Өөрийн үеийнхний эстрад маягийн шүлгүүд, хэлбэр голдуу хөөцөлдсөн хөнгөн дэврүүн байдлаас ангид нухацтай шүлгүүд нь энэ яруу найрйгч “ясны шүлэгч” гэдгийг нотолно. “Товчхон бичнэ гэдэг бол авьяастайн төрх” гэж А.П.Чехов хэлсэн. Түүний шүлгүүд товч бөгөөд тодорхой байгаа нь улигт урт шүлгүүдийн үерт автсан энэ цаг дор таатай санагдана. “Ганц морин хараацай тоно дээгүүр эргэлдэж”, “эвдэрхий сүмд амрагууд үнсэлцэж”, “удган үүл нярайлж”,

Ээжийн үг

“Үгийн уургаар санааны морь барина” гэдэг амаргүй биз ээ.
Хүгийнхээ анхны номыг уншиж,сэтгэлийнхээ үгийг бичиж үлдээх ховорхон завшаан надад тохиолоо.Миний хүү 11 настай байхдаа анхны шүлгийг бичиж, хэнд ч уншуулалгүй зөвхөн ахдаа захианд хийж явуулсан боловч, хэнэггүй ах нь удаж удаж ирүүлсэн хариу захиандаа дүүгийнхээ тэр шүлгийн тухай нэг ч үг цухуйлгаагүй байсныг би энэ мөчид дурсан санаж байна. Дөрвөн жилийн өмнө “Ил товчоо” сонинд миний хүүгийн анхны шүлгүүд зурагтайгаа хэвлэгдсэн юм. Тэр үед би Дорнодод байлаа. Шүлэгтэй сониныг нь гадуур эрээд олсонгүй.Тэгэхээр нь аймгийн төвийн номын санд очиж уншлаа. Би гэдэг хүн анх удаа номын санд сууж байгаа нь тэр. Уг нь би хүүгээ лам болгох юмсан гэж боддог байлаа. Заримдаа эмч юм уу багш болговол дээр юм шиг санагдана. Харин өөрөө бол нисгэгч болно гэж үргэлж ярина. Өөрийн гэсэн зам мөртэй, өөрийн гэсэн дуу хууртай, өөрийн гэсэн ном судартай байна гэдэг сайхаан. Ном бүтээнэ гэдэг буяны үрийг тарихтай адил хэмээн би сүсэглэн бодож сууна. Өвөг дээдсийн үед манайх гэдэг айл ширээтэй хаас тамгатай хэдэн адуутай байлаа. Түүн лүгээ миний хүүгийн шүлгүүд “тамгатай” юм шиг танигддаг байх болтугай. “Үгийн уургаар санааны морь барина” гэдэг амаргүй биз ээ. Хүүдээ болоод уран бүтээлч анд нөхдөд нь жирийн сайхан амьдарч, жирийн сайхан бүтээл туурвиарай хэмээн ерөөж уран бүтээлийнх нь аяны харгуйг ээж нь сүүгээр мялаая. Эрсэн бүхнээ олж, олсон бүхэнээ олны хүртээл болгож байгаарай , миний хүү.
1998-2-9-ний билигтсайн өдөр
Ядамын Түмэн-өлзий
Ном эрдмийн цагаан мөр арвижин дэлгэрэг.

Hurd: Namuuhan Orchlon

"Хурд" бид олон жил хамт нөхөрлөсөн ч ердөө л таван дуу зохиожээ.

ERDENETSOGT’S SKY OF POETRY

In his poems, the poet is always flying, joined with the wings of his imagination. T.Erdenetsogt has called his own revolving poetic space his ‘’Sky of mind.’’ In his sky of mind, the time flows, space expands, the horses gallop the snowy mountains rise up, the stars glimmer and the moon gleams. And the autumn hoarfrosts chill the bone, the flower fade, the mind grows melancholy. We realise that there is nothing which is eternal. And so we make offerings to the Buddhas and give pleasure to the shamanic spirits of the State. And so the poet makes the many stars in his sky of mind to shine, which Erdenetsogt himself calls ‘’Turning the Wheel of Pleasures.’’ Throughout Sky of Mind, the poet’s many thousands of waves, his hundreds and hundreds of birds of thought, float as prayers to acknowledge joy and sadness. This is the inner world of the poet, Erdenersogt’s sky of mind, it full of colors and vast waves, it reveals its own special landscape.
Reading Erdenetsogt’s first two published collections, it appeared that he flew free in the poetry of his own sky, that he followed his own imagination. This is what literary scholarship might call a search for a personal style. But in my opinion, it is better understood as a freefall, on the twin wings of wisdom and spirit, a leap into

Өнө мөнхийн цагаан суварга буюу Өндөр дээд Отгонтэнгэр

Эхлэл
Амгалан цагаан уулнаа
Арслан хүрхэрнэ
Аяа, тэр салхи мөн үү?
Асралт цагаан оргилд нь
Алтан хуур эгшиглэнэ
Аяа, тэр салхи мөн үү?
Авралт цагаан уулнаа
Агаарын будан туяарна
Аяа тэр салхи мөн үү?

Миний зургууд 2

Mongolian haiku

The day started
With your smile.
I wish every morning be like this.
* * * * * * * * *
Old stars
Leave for horizon .
Dawn gets more stones
* * * * * * * * *
Thunder roars
I pray
With god
* * * * * * * * *
I dreamed
Of a long gone smile
And found the moon next to my pillow.
* * * * * * * * *

“Манцуйны үнэртэй” манай нутгийн хавар…

“Сүрэнпаран аймгийн Улбоов сумын сүү тосны завуудаас хoёр бүтэн чацга хүргүүлэв. Хүлэн авсан Цэнд,хүлгэндээ үхсэн Шавар”.Бүх нийтээрээ шинэ бичиг үсэгт дөнгөж тайлагдаж байсан 50-иад оны үед манай сумынхан алдаатай бичдэг нэгийгээ шоолон цаашлуулсан нь одоо ч олны амны бай болсон хэвээрээ байна. Ер нь манай сумынхан их шооч,хэлэмгий доломгой, энгийн яриа хөөрөөг нь сонсоод байхнээ шүлэг уншаад ч байгаа юм шиг,жаахан халамцуу хоёр хүний яриа бол дайралцаа үг хэлэлцээд ч байх шиг. Халх,боржигон,дарьганга,асууд,жичин,буриад,барга гэх мэт олон овог ястнууд эв найртай амьдран суудаг энэ нутаг Орлой мэргэн хутагтын хоёр отгоос бүрдсэн Богдын Их шавийн харьяанд байжээ.Ардын хувьсгал ялсан жил орон нутагт шинэ засаг захиргаа байгуулагдахад Уулбаянмөнх уулын хошуу анх үүсэж 1929 онд Хан Хэнтий уулын Мөнххаан уулын хошуутай нэгдэж байснаа 1931 онд дахин байгуулагдан шинэ түүхээ бичиж эхэлсэн юм.Унасан газар угаасан ус ,анх орчлонд мэндлэхэд алгаа дэлгэн тосож авсан ард зоныхоо тухай бодох бүрийд сэтгэл зүрхний гүнээс уярал догдлол ундран хавийн хүнд гайхуулж яримаар санагдана.Халхын хавтгайд хаанахын хүлэг хурдлан агтны манлай түмний түрүү болж байна,Уулбаян сумаас угсаа гаралтай Орлойн зээрдүүдийн удамт алтан тууртууд л асрын өмнө торгон жолоо өргүүлсээр байна.Орлой мэргэн хутагт Ренчинбадам,Хүүхэншүүлэн нар хурдан морийг шинжин таньдаг, уяж хурдлуулахдаа үнэхээр мэргэшсэн хүмүүс байжээ.Бас Содов гэгч баян эр хурдан морь худалдаж авахдаа үнэ хайрладаггүй байсан гэдэг.

Хайку шүлгүүдээсээ...

…Тэр үдэш бороо орсон
Тэргэл саранд би
Хөлөө дүрж үзсэн…
***
Норсон туулай
Бут эрнэ
Салхи улам сэрүүснэ.
***
Гэрлийн хязгаарт харанхуй
Харанхуйн эхлэл гэгээ
Гэнэн дээ гэнэн, энэ ертөнц.
***
Бороо хүлээсэн
Хаврын өдрүүд шиг
Бодол минь тогтож ядна.
***
Цаг хугацааны өмнө
Алгаа тосов
Царайгаа ч харуулсангүй дээ
***
Сэтгэл минь чамд
Бүх л юмс багтана
Ганцхан би л багтахгүй

Хайку шүлгүүдээсээ...

Нисэж буй шувуу
Унаж буй навч мэт
Намрын бороо...
***
Өнөөдөр -
Чиний минь инээмсэглэлээр эхлэв
Өглөө бүхэн ийм байгаасай
***
Аянга цахилна
Агшин зуурт би
Бурхантай хамт залбирна