Эгшигт охин тэнгэрийн хөвгүүн

1992 оны намар Монгол телевизд сурвалжлагч,хөтлөгч шалгаруулж авна гэсэн зар явлаа.Тэр дагуу би очиж бүртгүүлбэл зуугаад залуучууд ур чадварын шалгалт өгөхөөр цугласан байв.Бие биенээ огт танихгүй,бишүүрхэнгүй зогсон,нэрээ дуудахыг хүлээх зуур нүүрэмгий туранхай бор залуу дөхөн ирж,хаанаас ирсэн, ямар мэргэжилтэй гэх зэргийг минь асуун,өөрийгөө Завханых,бага эмчийн мэргэжилтэй шүлэг бичдэг,анхны номоо гаргах санаатай гэх зэргээр тов тодорхой танилцууллаа.Шүлэг бичдэг,адилхан анагаахад сурч байсан нь тэр олон дундаас бид хоёрын илүү дотносохын шалтгаан болж,шалгалтын хоёр гурав хоногийн дотор сайхан найзууд боллоо.Тэгээд ч зуугаад залуусын дотроос тэнцсэн нь бид хоёроос гадна өөр гурав дөрвөн залуу  л байсан юм.Ууганаа маань “Цагийн хүрд”-д сурвалжлагч ,би Хүүхдийн редакцид туслах найруулагчаар ажиллахаар болов.Ингэж л бид хоёр өдөр бүхэн уулздаг,утга зохиолын тухай

***

Багш дор мөргөм үү

 \Их хутагт Бакулаг жанч халахад тавьсан ерөөл\

Åðòºíöèéí þì á¿õýí  ó÷ðàë åðººëòýé.  Ýðòíèé ìýðãýäèéí ñóäàð øàøäèðò íîìò  ãóðâàí óëñ  õýìýýãäýí àëäàðøñàí Ýíýòõýã, Òºâä, Ìîíãîë  îðíîî  Áóðõàíû øàøíû  ò¿ãýí äýëãýð÷ õóòàãò  õóâèëãààä ,  èõ áàãà 10 óõààíä íýâòýðñýí ìýðãýä  îëíîîðîî  òºðºí ãàð÷  õàìàã àìüòíû òóñûí òóëä áóÿí  õèøãèéг ñ¿ìáýð óóë ìýò öîãöëîîí  ýíýðýë íèã¿¿ëñýíã¿éí  ñýòãýëèéã  ñ¿í äàëàé ìýò  óíäðààæ, ýðäýì îþóíû ãýðëèéã  ãýãýýí íàðàí   ìýò ò¿ãýýñýýð èðñýí áèëýý.Õîðâîîãèéí  àìüäðàëûí  óòãà  ó÷ðûã  òàíèí áàðüæ, ñýòãýëèéí èõ àìãàëàíã îëñîí  Áóðõàí áàãøèéí àðâàí çóðãààí øàâüä øàøèí íîìûí  ¿éëñ  ¿ðãýëæèä  ººäºº äýâøèæ  áàéõûã  áýëãýäýí  ìîíãîë÷óóä  ºíº ýðòíýýñ  áîäîõ óõààí, ñàíàõ  ñýòãýëäýý äààòãàí çàëáèðñààð  èðæýý. Áóðõàí áàãøèéí ýäãýýð 16 àðõàä øàâü äîòðîîñ õóòàãò  Áàêóëà õýìýýõèéã ãîëëîí òàõèæ, Ìîíãîëûí á¿õ ñ¿ì õèéäèéí õóðàë íîìûí ºäºð ºäðèéí  óíøëàãàä:

 “Õóòàãò Áàêóëàãèéí òààëëûã   ¿¿ñãýñíèé  õ¿÷ýýð

Õóðäíàà àðâàí ç¿ã õóâðàã òîéí íóãóóä

Õóâüò çîõèëäîõûí íºõöºë õýçýý ÷ ¿ë ¿ã¿éðýýä

Õóðàì àãøíààð  ñîíñîõ ñàíàõ  áÿñàëãàõ  á¿ãä àðâèäàõ áîëòóãàé ”õýìýýí çàëáèðàë åðººë

*** *** ***

Миний хаан ширээ эмээл минь... Эртний монгол баатрын үгнээс

Алтан овоо

                                             Г. Мэнд - Ооёо  -д
Алтан овоо
                       Амьд   явахын   авшиг
                       Алтан  хуурын     эгшиг 
                       Алтан  бурхны   жишиг
Алтан овоо
                       Алтан  гүнгэрвааны  зураг
                       Ариун   бумбын  хишиг

“ ...Аяа,Бид нөмрөн харанхуйлсан шунал хүслийн хүлээсэнд үл боомилуулж,харахгүйгээр харж, сонсохгүйгээр сонордож,төсөөлөн дүрсэлснээрээ бүтээж,эрэхгүйгээр олох цаг иржээ” Бунан. Японы зэний багш

“Цэцэн үг цээжинд Цэцэг навч ууландаа” гэжжж......

“Ухаан сохор зуун жилээс,утгыг таньсан нэгэн өдөр чухал” Дармапад сургаалаас

*** *** ***

“Орчлон оюун санаагаар дүүүрэн...” Аюурвед судраас

*** *** **
“Хонгор минь ээ,чи орчлон ертөнц дээр цорын ганцхан урлаг байдаг гэдгийг мэдэх үү.Тэр бол яруу найраг.Бусад нь хэдий хэр яруу найраг өөртөө шингээж байна вэ гэдгээрээ л үнэлэгдэж явдаг юм.” Самуэл Маршак

*** *** ****

“Сэтгэлийн чанаддаа ширхэг ч тутрагагүй хоосон ядуу болгохгүй байхыг гуйя.Өөрийн эд баялагтаа ханах сэтгэлгүй баян тансаг болгохгүй байхыг гуйя” Рюноскэ Акутагава

*** *** ***

“Яруу найраг бол тогтмол хэмжигдэхүүн” А.Блок

*** *** ***

“Сэтгэлээ засъя гэвэл өндөр уулан дээр гар

Өөдгүй үг хэлэх гэвэл үхсэн хүн шиг дуугаа хорь”

Шилийн Богд

Гал нуугдсан чулууд нь өд мэт хөнгөн Шилийн Богд

Гарьд шувуун далавчаа хумин өвгөрч буй мэт Шилийн Богд

Омогт хөх тэнгэрийг галаар ташуурдаж номхоруулсан Шилийн Богд

...その夕方雨が降った

...その夕方雨が降った
満月の中に私は
足を入れて見た...

濡れたウサギが
木を探す
風はもっと強くなる

光の先に闇
闇の始まりは光
この世は、なんと無邪気なんだろう

雨を待った
春の日のように
私の思いが落ち着かない

手を開いて
時を待った
時は顔を見せてくれなかった

私の心には
全てが入る
しかし、自分だけが入れない

Translated by Zaya Mend-Ooyo

ЭРДЭНЭЦОГТЫН ЯРУУ НАЙРГИЙН ОГТОРГУЙ

    Яруу найрагч шүлгэндээ ямагт дүүлэн нисч байдаг нь түүний сэтгэлгээний даль жигүүртэй холбоотой. Т.Эрдэнэцогт өөрийн яруу найргийн орчих орон зайг “Сэтгэлийн огторгуй” хэмээн нэрлэжээ. Түүний сэтгэлийн огторгуйд он цаг урсаж, эрх чөлөө дүүлж, хүлэг морьд давхилдаж, цаст уул суваргалж, од түгж, сар гэрэлтэнэ. Бас намрын хяруу жиндүүлж, цэцэг гандаж, сэтгэл гундана. Мөнх бусыг санагалзана. Тэгснээ бурхан Богдост тахил өргөж, хаан төрийн цагаан сүлдийг цэнгүүлнэ. Найрагч бээр сэтгэлийнхээ огторгуйд ийнхүү үй олон од эрхэс гэрэлтүүлнэ. Энэ нь Эрдэнэцогтын өөрийнх нь нэрлэснээр “Жаргалын хүрд эргүүлэхүй” юм. “Сэтгэлийн огторгуй” ном бүхэлдээ яруу найрагчийн сэтгэлийн үй түмэн долгис, бодлын зуу зуун шувууд, гуниглал эмзэглэл, хайрлал наманчлалын нислэг ажгуу. Яруу найрагч болгонд дотоод ертөнцийн дүр төрх буй бөгөөд Эрдэнэцогтын сэтгэлийн огторгуй бол их олон өнгөтэй, өндөр нам долгионтой өвөрмөц орон зайг илэрхийлэх ажээ.

    Яруу найрагч Г. Эрдэнэцогтын “Цав цагаан, цэв цэнхэр” /1998/ анхны шүлгийн түүвэр,