Их хүчит Доржшүгдэн сахиусын залбирал даатгал оршвой

Цогт Манзуширийн хилэнт хувилгаан

Ямандаг бурханы баатар дүрт

Хүчит дайны тэргүүн тэнгэр

Ид хавт Доржшүгдэн

Шүтвээс сэтгэлд ойрхон бөгөөд

Тангараг төгстөнийг хүү  мэт тэтгэмүй

Шамдваас их хүчит ба

Догшин хүч нь аянга цахилгаанаас ч их 
Дайсандаа уурлах цагт долоон үеэр нь ч таслах

Дэлхийн яруу найргийн нийслэл-Струга

        

Македон улс хоёр нийслэлтэй ажээ.Энэ улсад  анх миний хөл тавьсан газар бол тус улсын нийслэл Скопье хотоос холгүй орших Их Александр хааны нэрэмжит Олон улсын нисэх онгоцны буудал.Харин яаран зорьж яваа газар бол Дэлхийн яруу найргийн нийслэл Струга хот билээ.Онгоцны буудал дээр намайг тосож авсан Лий ахын тайлбарласнаар Струга хот эндээс 180 км юм байна.Газар газрын яруу найрагчид дөрвөн зүг найман зовхисоос цугларан ирж ид халуухан бужигналдаж байгаа гэнэ.Нов ногоон моддоор өвч бүрхэгдсэн өндөр өндөр хүглэгэр уулсыг ороон, өгсөж нэг,уруудаж нэг давхих зууртаа би Македоны тухай, Лий ах Монголынхоо тухай асуун ам хуурайгүй явсаар зорьсон газартаа хүрээд ирлээ.Македоны сувд болсон үзэсгэлэнт Охрид нуурын эрэг дээр орших Струга хот.Энэ цэмцгэр жижигхээн хотод Македоны орчин үеийн утга зохиолыг үндэслэгч гэгддэг ах дүү Миладиновчууд төрөлх хотдоо яруу найргийн уншлага анх зохиосноос хойш өнөөг хүртэл дэлхийн олон улсын яруу найрагчид жил бүрийн намар нуурандаа чуулах шувууд мэт зорин ирсээр даруй тавин оныг үджээ.Энэ хугацаанд дэлхийн ерэн таван орны таван мянга гаруй зохиолч яруу найрагчид,судлаач шүүмжлэгч,орчуулагчид Стругагийн яруу найргийн үдэшд оролцсон байна. Харин энэ жил  Иран, Ирак ,Орос,Хятад,Израйль, Палестин, Чили,Конго зэрэг тавиад орны зуун ная орчим зохиолч,яруу найрагчид ирсэн байлаа. Африк болоод Арабын орнуудын зохиолчдын ихэнх нь Европт амьдардаг нь тэдний нэрийн хуудаснаас тодорхой.Францад амьдардаг Конго улсын яруу найрагч Кама Каманда гэгдэх наргианч өндөр хар эр энэ наадамд арваад жил бас бус олон яруу найрагч сүүлийн жилүүдэд тогтмол оролцож байгаа юм байна.Тавин жилийнх нь ой тохиож байгаа учраас энэ жил илүү их хөлтэй болох гэнэ. Газар газрын яруу найрагчид шуугилдан бужигналдсан Дрим зочид буудлаар илүү үгэнд дурлан “тэнэж” явсаар энэ мэтийг олж мэдэв.Дрим зочид буудал гэснээс Лий ах бид хоёрын буусан 407 тоот өрөө нуур луугаа харсан цонхтой,байгалийн гоо үзэсгэлэн,нуурын толин цэнхэр мандлыг харан сатаарах сайхан завшаан тохиосонд юм үзэж нүд тайлаагүй би уулга алдан баярлавал Лий ах:        “-Эрхэм яруу найрагчийн уран бүтээл арвин байж,онгод хийморь нь бадраг гэж зориуд захиалсан юм” гэдэг байгаа.Би ч эрхэм ахад хариу талархал илэрхийлэн олон шүлэг бичнэ,энээ тэрээ гэж баахан ам гарч

Цагаан сүлдний магтаал

*** *** ***

"Асу ину асугай,үкэсү инү үкэсүгэй"    Бодончар мунхаг

*** *** ***

"УМ МАНИ БАД МЭ ХУМ" бол үхлийн хорыг мөнхийн ус болгон хувиргахын тулд ертөнцийн хамгийн доод ёроолд ч аймшиггүйгээр бууж ирэх цэцэн зүрхний дээд илэрхийлэл юм..."
                                     ***             ***              ***
"Тарнид нууц юм нэгээхэн ч байдаггүй.Харин өөрийнхөө дотоод чанадын нууцыг нээж чадаагүй л бол тарнийн нууц увьдисийг эзэмшиж чадахгүй..."

"Дээд Алтангэрэлт судар аймгийн эрхэт хаанаас зүүдэнд наманчилсан"хэмээх дөтгөөр бүлэг"-ээс

Дээд Алтангэрэлт их хэнгэрэгийн дуугаар
Гурван мянган ертөнц,гурван ертөнц энд
Муу заяаны зовлон,эрлэгийн зовлон хийгээд
Хоосрохын зовлон,зовлон амирлах болтугай..."
   "Дээд Алтангэрэлт судар аймгийн эрхэт хаанаас өнгөрсөн хийгээд ирээдүй ба эдүгээ заларсан үнэнхүү төгсгөсөн бурханы орон бүгдийг магтсан" хэмээх нэрт долдугаар бүлэг-ээс
"...Дээд Алтангэрэлтийн наманчилгааны хүчээр
Миний буян машид гийх болтугай
Миний бодийн гэгээ машид ариун болж
Машид хиргүй билгүүний дээд гэгээгээр
Миний биений гэрэл нь гийх болтугай..."
"...Магад дээд Алтангэрэлтийн наманчилгааны хүчээр
Миний хилэнцийн нуур хатах болтугай
Миний үйлийн далай барагдах болтугай
Миний нисванисын далай ширгэх болтугай
Миний буяны далай дүүрэх болтугай..."

"Хутагт хос судар"-ын зүйлээс

"...Сайн сайхныг үзвэл сайн болой
Бурхад ялгуугсадыг үзвээс сайн болой
Дээдийн ном эрдэнийн орон тул сайн болой
Бурсан хуврагыг үзвээс сайн болой
Хос номын зүйл сургааль ч сайн болой
Хилэнц нүглийг эвдвээс сайн болой..."

Why I Am Not a Painter

Frank O'Hara (1926-1966)
I am not a painter, I am a poet.
Why? I think I would rather be
a painter, but I am not. Well,

for instance, Mike Goldberg
is starting a painting. I drop in.
"Sit down and have a drink" he
says. I drink; we drink. I look
up. "You have SARDINES in it."
"Yes, it needed something there."
"Oh." I go and the days go by
and I drop in again. The painting
is going on, and I go, and the days
go by. I drop in. The painting is
finished. "Where's SARDINES?"
All that's left is just
letters, "It was too much," Mike says.

But me? One day I am thinking of
a color: orange. I write a line
about orange. Pretty soon it is a
whole page of words, not lines.
Then another page. There should be
so much more, not of orange, of
words, of how terrible orange is
and life. Days go by. It is even in
prose, I am a real poet. My poem
is finished and I haven't mentioned
orange yet. It's twelve poems, I call
it ORANGES. And one day in a gallery
I see Mike's painting, called SARDINES.

БИ ЗУРААЧ БИШ ГЭЖ ҮҮ

Би зураач биш ээ,би бол яруу найрагч

Бийр бүжиглүүлэгч байх нь сайхан боловч

Би яагаад ч юм тэгсэнгүй дээ.Харин

Эгшигт охин тэнгэрийн хөвгүүн

1992 оны намар Монгол телевизд сурвалжлагч,хөтлөгч шалгаруулж авна гэсэн зар явлаа.Тэр дагуу би очиж бүртгүүлбэл зуугаад залуучууд ур чадварын шалгалт өгөхөөр цугласан байв.Бие биенээ огт танихгүй,бишүүрхэнгүй зогсон,нэрээ дуудахыг хүлээх зуур нүүрэмгий туранхай бор залуу дөхөн ирж,хаанаас ирсэн, ямар мэргэжилтэй гэх зэргийг минь асуун,өөрийгөө Завханых,бага эмчийн мэргэжилтэй шүлэг бичдэг,анхны номоо гаргах санаатай гэх зэргээр тов тодорхой танилцууллаа.Шүлэг бичдэг,адилхан анагаахад сурч байсан нь тэр олон дундаас бид хоёрын илүү дотносохын шалтгаан болж,шалгалтын хоёр гурав хоногийн дотор сайхан найзууд боллоо.Тэгээд ч зуугаад залуусын дотроос тэнцсэн нь бид хоёроос гадна өөр гурав дөрвөн залуу  л байсан юм.Ууганаа маань “Цагийн хүрд”-д сурвалжлагч ,би Хүүхдийн редакцид туслах найруулагчаар ажиллахаар болов.Ингэж л бид хоёр өдөр бүхэн уулздаг,утга зохиолын тухай

***

Багш дор мөргөм үү

 \Их хутагт Бакулаг жанч халахад тавьсан ерөөл\

Åðòºíöèéí þì á¿õýí  ó÷ðàë åðººëòýé.  Ýðòíèé ìýðãýäèéí ñóäàð øàøäèðò íîìò  ãóðâàí óëñ  õýìýýãäýí àëäàðøñàí Ýíýòõýã, Òºâä, Ìîíãîë  îðíîî  Áóðõàíû øàøíû  ò¿ãýí äýëãýð÷ õóòàãò  õóâèëãààä ,  èõ áàãà 10 óõààíä íýâòýðñýí ìýðãýä  îëíîîðîî  òºðºí ãàð÷  õàìàã àìüòíû òóñûí òóëä áóÿí  õèøãèéг ñ¿ìáýð óóë ìýò öîãöëîîí  ýíýðýë íèã¿¿ëñýíã¿éí  ñýòãýëèéã  ñ¿í äàëàé ìýò  óíäðààæ, ýðäýì îþóíû ãýðëèéã  ãýãýýí íàðàí   ìýò ò¿ãýýñýýð èðñýí áèëýý.Õîðâîîãèéí  àìüäðàëûí  óòãà  ó÷ðûã  òàíèí áàðüæ, ñýòãýëèéí èõ àìãàëàíã îëñîí  Áóðõàí áàãøèéí àðâàí çóðãààí øàâüä øàøèí íîìûí  ¿éëñ  ¿ðãýëæèä  ººäºº äýâøèæ  áàéõûã  áýëãýäýí  ìîíãîë÷óóä  ºíº ýðòíýýñ  áîäîõ óõààí, ñàíàõ  ñýòãýëäýý äààòãàí çàëáèðñààð  èðæýý. Áóðõàí áàãøèéí ýäãýýð 16 àðõàä øàâü äîòðîîñ õóòàãò  Áàêóëà õýìýýõèéã ãîëëîí òàõèæ, Ìîíãîëûí á¿õ ñ¿ì õèéäèéí õóðàë íîìûí ºäºð ºäðèéí  óíøëàãàä:

 “Õóòàãò Áàêóëàãèéí òààëëûã   ¿¿ñãýñíèé  õ¿÷ýýð

Õóðäíàà àðâàí ç¿ã õóâðàã òîéí íóãóóä

Õóâüò çîõèëäîõûí íºõöºë õýçýý ÷ ¿ë ¿ã¿éðýýä

Õóðàì àãøíààð  ñîíñîõ ñàíàõ  áÿñàëãàõ  á¿ãä àðâèäàõ áîëòóãàé ”õýìýýí çàëáèðàë åðººë

*** *** ***

Миний хаан ширээ эмээл минь... Эртний монгол баатрын үгнээс

Алтан овоо

                                             Г. Мэнд - Ооёо  -д
Алтан овоо
                       Амьд   явахын   авшиг
                       Алтан  хуурын     эгшиг 
                       Алтан  бурхны   жишиг
Алтан овоо
                       Алтан  гүнгэрвааны  зураг
                       Ариун   бумбын  хишиг

“ ...Аяа,Бид нөмрөн харанхуйлсан шунал хүслийн хүлээсэнд үл боомилуулж,харахгүйгээр харж, сонсохгүйгээр сонордож,төсөөлөн дүрсэлснээрээ бүтээж,эрэхгүйгээр олох цаг иржээ” Бунан. Японы зэний багш

“Цэцэн үг цээжинд Цэцэг навч ууландаа” гэжжж......

“Ухаан сохор зуун жилээс,утгыг таньсан нэгэн өдөр чухал” Дармапад сургаалаас

*** *** ***

“Орчлон оюун санаагаар дүүүрэн...” Аюурвед судраас

*** *** **
“Хонгор минь ээ,чи орчлон ертөнц дээр цорын ганцхан урлаг байдаг гэдгийг мэдэх үү.Тэр бол яруу найраг.Бусад нь хэдий хэр яруу найраг өөртөө шингээж байна вэ гэдгээрээ л үнэлэгдэж явдаг юм.” Самуэл Маршак

*** *** ****

“Сэтгэлийн чанаддаа ширхэг ч тутрагагүй хоосон ядуу болгохгүй байхыг гуйя.Өөрийн эд баялагтаа ханах сэтгэлгүй баян тансаг болгохгүй байхыг гуйя” Рюноскэ Акутагава

*** *** ***

“Яруу найраг бол тогтмол хэмжигдэхүүн” А.Блок

*** *** ***

“Сэтгэлээ засъя гэвэл өндөр уулан дээр гар

Өөдгүй үг хэлэх гэвэл үхсэн хүн шиг дуугаа хорь”

Шилийн Богд

Гал нуугдсан чулууд нь өд мэт хөнгөн Шилийн Богд

Гарьд шувуун далавчаа хумин өвгөрч буй мэт Шилийн Богд

Омогт хөх тэнгэрийг галаар ташуурдаж номхоруулсан Шилийн Богд

...その夕方雨が降った

...その夕方雨が降った
満月の中に私は
足を入れて見た...

濡れたウサギが
木を探す
風はもっと強くなる

光の先に闇
闇の始まりは光
この世は、なんと無邪気なんだろう

雨を待った
春の日のように
私の思いが落ち着かない

手を開いて
時を待った
時は顔を見せてくれなかった

私の心には
全てが入る
しかし、自分だけが入れない

Translated by Zaya Mend-Ooyo

ЭРДЭНЭЦОГТЫН ЯРУУ НАЙРГИЙН ОГТОРГУЙ

    Яруу найрагч шүлгэндээ ямагт дүүлэн нисч байдаг нь түүний сэтгэлгээний даль жигүүртэй холбоотой. Т.Эрдэнэцогт өөрийн яруу найргийн орчих орон зайг “Сэтгэлийн огторгуй” хэмээн нэрлэжээ. Түүний сэтгэлийн огторгуйд он цаг урсаж, эрх чөлөө дүүлж, хүлэг морьд давхилдаж, цаст уул суваргалж, од түгж, сар гэрэлтэнэ. Бас намрын хяруу жиндүүлж, цэцэг гандаж, сэтгэл гундана. Мөнх бусыг санагалзана. Тэгснээ бурхан Богдост тахил өргөж, хаан төрийн цагаан сүлдийг цэнгүүлнэ. Найрагч бээр сэтгэлийнхээ огторгуйд ийнхүү үй олон од эрхэс гэрэлтүүлнэ. Энэ нь Эрдэнэцогтын өөрийнх нь нэрлэснээр “Жаргалын хүрд эргүүлэхүй” юм. “Сэтгэлийн огторгуй” ном бүхэлдээ яруу найрагчийн сэтгэлийн үй түмэн долгис, бодлын зуу зуун шувууд, гуниглал эмзэглэл, хайрлал наманчлалын нислэг ажгуу. Яруу найрагч болгонд дотоод ертөнцийн дүр төрх буй бөгөөд Эрдэнэцогтын сэтгэлийн огторгуй бол их олон өнгөтэй, өндөр нам долгионтой өвөрмөц орон зайг илэрхийлэх ажээ.

    Яруу найрагч Г. Эрдэнэцогтын “Цав цагаан, цэв цэнхэр” /1998/ анхны шүлгийн түүвэр,

“Өд зуусан шувуу”

12 настай байхдаа анхны шүлгээ бичсэнээс хойш 28 жил, Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумаас нийслэл хотод орж ирэн О.Дашбалбар багштайгаа уулзан олон гайхамшигтай ном уншиж,олон авъяаслаг уран бүтээлчидтэй танилцан нөхөрлөж,ах дүүс найз нөхөд бололцон бүтээн туурвигч хүмүүний амьдрал араншин,урлан бүтээхийн эрч хүч,хүсэл тэмүүлэл,онгод хиймориор жигүүрлэн,яруу найргийн мөн чанарыг өөрийнхөөрөө ухаарч энэ номыг бүтээлээ.Яруу найрагч найз нөхдийн минь цалгисан их авъяас,багш нарын минь гүн увьдаст сургаалиуд энэхүү номыг бүтээх гол шалтгаан болсон гэдгийг талархан уламжилъя.Би гэгч гав ганцаараа хэн ч биш. “Өд зуусан шувуу”-г амилуулсан миний эрхэм анд ,энэ номын редактор ,яруу найрагч Я. Мөнхжаргал,хоёр номийн минь зургийг зурсан ,төрсөн нутгийн минь зураач Л.Энхбат,Ирландын тэнгисийн эрэг дээр энэ номонд орох хөрөг зургийг авсан Ирландын Монголчуудын холбооны тэргүүн.эрхэм дүү С.Ганзориг,номын өнгө үзэмж чанарыг сайн сайхан болгоход санал бодлоо харамгүй хуваалцсан эрхэмсэг Б.Болорчимэг болон “Соёмбо принтинг” компаний хамт олонд гүнээ талархан мэхийе.Энэ номыг хамтран бүтээсэн буян цагийн цагт,үрийн үрд Сүмбэр уул мэт арвидах болтугай. Зохиогчоос

Буй юмсын тухай

Тэнгэрт дэвшдэг хүн буй

Тэнгист живдэг өд буй

Алтанд шунадаг зүүд буй

Амьдралд хоргоддог хүсэл буй

Цэцгэнд шингэдэг бүсгүй буй

Сэтгэлд хоногшдог дүр буй

Салхинд замхардаг үг буй

СЭТГЭЛ МИНЬ

Сэтгэл минь бурхан юм. Үргэлж би лам багшид мөргөдөг

Сэтгэл минь буг юм. Үргэлж би зүхүүлнэ

Сэтгэл минь эгээрэл юм. Үргэлж би шүтэн залбирна

Сэтгэл минь эндүүрэл юм.Үргэлж би зэмлүүлнэ.

Сэтгэл минь бүсгүй юм. Орчлонд би гоо сайхныг бэлэглэнэ

Сэтгэл минь дайсан юм. Өстөн минь өргөснөөс олон

Сэтгэл минь тэнгэр юм. Одоо ч би түүнийг ширтэн харсаар

Сэтгэл минь шунал юм. Одноос олон олз бодон хөрвөөнө.

Сэтгэл минь алт эрдэнэс юм. Хүмүүс намайг эрэн тэмүүлнэ

“хонгор зул” сонин. 1999 он 4-р сар Амьддаа бие биеэ хайрлахын учир буюу Очирбатын Дашбалбар

Төгөлдөр орчлонгийн найран дээр тунчиг олон хүмүүнтэй нүүр тулан уулзаж,мөр зэрэгцэн алхаж,нуруу түшилцэн сууж саруул мэргэн оюунд нь бишрэн ухаалаг үг яриаг нь чагнаархан байгаа минь “Эртний сайхан ерөөл” буй за.1991оны хавар цаг. Миний амьдрал,хувь заяанд нэгэн өөрчлөлт, эргэлт гарсан гэдэгтээ би одоо болтол эргэлздэггүй билээ.Тэр үед АУДуС-ийн оюутны байранд амьдарч байхад,яруу найрагч О.Дашбалбарын “Гэрэлт хайр” хэмээх шүлгийн номыг тасгаас тасагт гар дамжуулан уншин, “Залуус дүү нартаа хүргэх шүлэг”, “Бүсгүйчүүлд хэлсэн шүлэг”-үүдийг нь олон залуус бие биедээ цээжээр уншиж өгдөг байсансан. Хүсэн хүлээсэн ном минь удаж удаж манай тасагт ирэхэд, би өмчлөн авч,өөрийн ганц өв хөрөнгө болгосон юм. “Гэрэлт хайр”. Энэ л номноос би яруу

Тэр амьдрал сэлгэн амьдарч яваа

Манай сонины ерөнхий зөвлөлийн гишүүн бид бүхний хамгийн дотны хүн, Монгол улсын төрийн шагналт яруу найрагч, нийтлэлч, УИХ-ын гишүүн Очирбатын Дашбалбар мөнх үнэний тэнгэрт дэвшин одлоо. Тэрбээр Монголын оюуны ертөнц байлаа. Шударга үнэний тэнгэр байлаа. Монголын утга зохиолд хаан суудалтай хайрын дууч байлаа. Бүрэн эрхт Монгол улсын төр нийгэмд эзэн зиндаатай түшээ байлаа. Байсаар ч байх болно.”Хэдхэн хүний бус хүн төрөлхтнийг хайрлана. Хэсэгхэн газрыг бус орчлон ертөнцийг хайрлана” хэмээн дуулсан Очирбатын Дашбалбарын амьдрал үйлс,тэмцэл зорилго,бүтээл туурвил бүхэн нь бид бүхний зүрх сэтгэлийн чанадад үргэлжилсээр байх болно. Хүн бүхэнд итгэж явдаг цайлган зан,цагаахан инээд, хүн бүхэнд хэлж байдаг үнэн бөгөөд хатуу үг, ив илхэн зэмлэл… энэ бүхэн бидний зүрх сэтгэлд гэрэлтэн үлдэж, угтан тосох ирээдүй хойч үе,ирэх зуунуудын амин холбоо байна гэдэгт гүнээ итгэнэм.Хайрийн “Хонгорзул”сонин түүний уянгалаг, нандин тансаг шүлгүүдийг эрхэм уншигч авхай танаа өргөн барьж байснаа олзуурхан дурсаж байна. Нар бүхнийг алагчлалгүй гийгүүлдэг шиг тэрээр орсон гарсан, уулзаж учирсан хүмүүсийг элгэн халуун сэтгэлээр угтаж,элгэмсэг дулаан үгээр үддэг байлаа.Харин Монгол улсын тусгаар тогтнол, газар шороо, монголчуудын эрх ашиг,хүсэл зорилгод эс нийцэх харш бүхнийг аянга мэт ниргэж дардаг байсны учир монголын ард түмний дуу хоолой,хүсэл зоригийн илэрхийлэл гэдгийг энэ өдрүүдэд ухааран ойлгож байна.Хэний ч өмнө, өөрийнхөөрөө байх ноён нуруу,энэрэн хайрлах өмөг түшиг, гэгээн хүсэл тэмүүлэл нь орон зай,цаг хугацааны хязгааргүйд тэнгэр мэт,нар мэт, гал мэт өнө мөнхөд оршихын хутгийг олжээ. Түүний аугаа их амьдралын дэргэд үхэл юу ч биш.Дарьгангын яруу найрагч Данзаннямын Шагдарсүрэн үхлийг амьдрал сэлгэхтэй адилтган бичсэн байдаг. Чухам энэ мөрийг, энэ утга санааг бидний дотны зөвлөх, тэр эрхэм хүн ихэд олзуурхан ярьдаг байсан юм. Үгүй ээ,тэр үхээгүй.Яруу найрагч Очирбатын Дашбалбар амьдрал сэлгэн амьдарсаар яваа.
“Хонгорзул” сонины редакци,Ерөнхий зөвлөлийг төлөөлж Т.Эрдэнэцогт. 1999.10.28

Таталбар-1

1. Бороо
ОНОНО
НОРОН
ОНОНО
НОРОН
ОНОНО
2. Говь
Элсний ганц ширхэг нар мэт төөнөнө.
3. Цас
Тэнгэрийн өвс хагдарсаар…
4. Дахиад л бороо.
Нохойн хэвтэр лүү болжмор шургана.
2. Дахиад л говь
Гүрвэлийн мөрөөр элс газрын гүн рүү гүйлдэнэ.

LOVE’S RED ROSE

Let my small sadness send a bird to you.
Let my weak mind make a necklace of wild flowers.
Let my own heart bring tears to my lover’s gaze.
Let my carve strange words in gold and whisper them in your ear.
Love’s red rose,
my bright and royal destiny.
Please protect my desire,
swim in my deep joy.
Let my give to the birds of spring the leaves which fell in autumn.
Let me please with love’s wine the woman who has touched me.

THE POWER OF MIND

I’ll look away, though
The power of mind
Will not bridle my look.

I’ll hide my love, though
The power of mind
Will not tether my love.

I’ll protect my word’s though
The power of mind
Will not rein in my words.

I’ll speak the truth, though
The power of actions
Will not whip my mind.

Сансрын хязгаарыг гэтлэгч оюунт найрагч

Дарьганга нутгаар овоглосон Монголын их найрагч, зохиолч Данзаннямын Шагдарсүрэн, Доржийн Гомбожав, Данзангийн Нямсүрэн, Очирбатын Дашбалбар, Гомбожавийн Мэнд-Ооёо, Дүгэржавын Маам нарын араас сонин содон мэдрэмжээрээ ялгарч их утга зохиолд орж ирсэн найрагч бол Сүхбаатар аймгийн Уул-баян сумын харъяат Түмэн-Өлзийн Эрдэнэ-цогт юм.
Тэрээр бурханлаг найрагч мөнөөс мөний учир бас жинхэнэ сайн эр агаад нөхөрийн төлөө гэсэн хүн чанарын мөс нь хайлаагүй найрагч юм. Түүнд бурхан сайхан нутаг зааж төрүүлээд, сайхан авъяас заяалгаж, сайн нөхөдийг гараас нь хөтлүүлсэн бүлгээ. Одоо энэ найрагч маань зүгээр л өөрийнхөө зөнгөөрөө амьдарч, зөнгөөрөө бичиж туурвин, зөнгөөрөө зовж мэдэрч, зөнгөөрөө жарган сууж, Отгонтэнгэрийн гялбалзагч оюут оргилд бишрэн мөргөж, Алтан Овооны чулууны үнэрийг бодол бүхэндээ санаж, зөнгөөрөө хол ойр холхиж амьдарсаар амой. Яруу найрагч Түмэн-Өлзийн Эрдэнэцогт бол эгэл бусаахр сэтгэж яваа эгэл хүмүүн билээ. Тийм болохооор тэр Сүхбаатар нутгаас төрсөн их гэгээн Егүзэр хутагын оюуных нь ойсон гэрлийн үргэлжлэл мөн гэдэгт бурханы шавь би итгэнэм.
Ийнхүү олныг үл нуршин түүний шинэхэн номыг таньд өргөн барья даа.
Сартуулын яруу найрагч
Чойжилсүрэнгийн УУГАНБАЯР
2005.07.28

Өнөөдөр

Өчигдрийн сүүдэр араас нь дагавч
Маргаашийн гэгээ угтан тосовч
Өнчин ганц-Өнөөдөр

Хүлээвч эс ирэх
Хүсэвч эс олдох

Бүсгүйчүүддээ

Бүсгүйчүүд минь, та нарын төлөө дурлалыг магтъя
Хайранд би нялхамсан уярч явсан болохоос
Хатуу дарсанд хөлчүүрч байсангүй
Дурлалд би мансууран согтож явсан болохоос

Өөр хүн буюу төрсөн өдрийн шүлэг

Өөрөөсөө би
Өөр хүн болжээ.
Өөр зүг рүү яваад
Өөр хүн бодоод
Өөр тийшээ хараад

***

Өвлийн учрал цагаахан
Өвлийн харц хүйтэн
Өвлийн хайр жихүүн
Өвлийн болзоо энгүүн
Өвлийн зүүд бүүдэн
Өвлийн хурим даруухан
Өвлийн хагацал цэгээхэн
                      1999.6.18-19

Хайрын улаан сарнай

Хэсэгхэн гунигаа чам руу шувуу болгож илгээе
Хэнзхэн сэтгэлээ хээрийн цэцэгний сондор болгоё
Амин зүрхээ амрагийн харцанд торох нулимс болгоё
Чамин үгсийг алтаар сийлэн чихэнд чинь шивнэе
Хайрын улаан сарнай
Ханийн гэгээн заяа минь
Хүсэл сэтгэлийг минь

Сэтгэлийн эрхээр

Харцаа буруулъя гэвч
Сэтгэлийн эрхээр
Харц минь хазааргүй

Хайраа нууя гэвч
Сэтгэлийн эрхээр
Хайр минь цулбуургүй

Үгээ далдалья гэвч
Сэтгэлийн эрхээр
Үг минь жолоогүй

Үнэнээ хэлье гэвч
Үйлийн эрхээр
Сэтгэл минь ташуургүй

САРНЫ ШҮЛГҮҮД

Тэр үдэш бороо орсон
Тэргэл саранд би
Хөлөө дүрж үзсэн…
Энэ бол яруу найрагч Т.Эрдэнэцогтын хайку шүлгүүдийнх нь ууган нь. Энэ шүлэг хэрхэн төрснийг би мэдэх билээ.
Нэгэн цэвэрхэн бүсгүй ангийнхаа самбар дээр “Тэргэл саран” гэж бичсэнээс үүдэн “Энэ хэвээрээ шүлэг бич” гэснээр бүгд тэргэл сарны тухай шүлэг бичицгээсний дотроос хамгийн сайн нь энэ шүлэг байсан юм. Чухам яагаад ийм шүлэг төрөх болсон шалтгааныг яаж ч мөшгөн хөөгөөд иш мухрыг нь олохгүй л болов уу.
Магадгүй ангийн охидын сор болгон үзэсгэлэнт бүсгүй тэр үгийг бичсэн болоод ч тэр байж мэднэ. Аль эсвэл яруу найрагч тэргэл сарны тухай мэдэрч, бодож явсан нь тэр өдөр боловсорсон ч байж мэднэ. Магадгүй бурхан тэнгэр ч түүнд зарлигласан байж мэднэ. Юутай ч энэ шүлгийг

Аниргүйн ертөнц, түүний шүлэгч

Түмэн-Өлзийн Эрдэнэцогт бол 1990-ээд оны Монголын яруу найрагт дуудах нэртэй, дугуйлах буйртай залуусийн нэг. Түүний амгалан дөлгөөн, даруу байдал яруу найрагт нь нөлөөлж, аядуу намуун уянга, тунгалаг сэрэл мэдрэмж голлосонмонгол ахуй, монгол сэтгэлгээтэй, байгалийн дүр зургаар дамжуулан хүний сэтгэхүйг илэрхийлсэн богино шүлгүүд нь анхаарал татаж байна. Өөрийн үеийнхний эстрад маягийн шүлгүүд, хэлбэр голдуу хөөцөлдсөн хөнгөн дэврүүн байдлаас ангид нухацтай шүлгүүд нь энэ яруу найрйгч “ясны шүлэгч” гэдгийг нотолно. “Товчхон бичнэ гэдэг бол авьяастайн төрх” гэж А.П.Чехов хэлсэн. Түүний шүлгүүд товч бөгөөд тодорхой байгаа нь улигт урт шүлгүүдийн үерт автсан энэ цаг дор таатай санагдана. “Ганц морин хараацай тоно дээгүүр эргэлдэж”, “эвдэрхий сүмд амрагууд үнсэлцэж”, “удган үүл нярайлж”,