“Сүрэнпаран аймгийн Улбоов сумын сүү тосны завуудаас хoёр бүтэн чацга хүргүүлэв. Хүлэн авсан Цэнд,хүлгэндээ үхсэн Шавар”.Бүх нийтээрээ шинэ бичиг үсэгт дөнгөж тайлагдаж байсан 50-иад оны үед манай сумынхан алдаатай бичдэг нэгийгээ шоолон цаашлуулсан нь одоо ч олны амны бай болсон хэвээрээ байна. Ер нь манай сумынхан их шооч,хэлэмгий доломгой, энгийн яриа хөөрөөг нь сонсоод байхнээ шүлэг уншаад ч байгаа юм шиг,жаахан халамцуу хоёр хүний яриа бол дайралцаа үг хэлэлцээд ч байх шиг. Халх,боржигон,дарьганга,асууд,жичин,буриад,барга гэх мэт олон овог ястнууд эв найртай амьдран суудаг энэ нутаг Орлой мэргэн хутагтын хоёр отгоос бүрдсэн Богдын Их шавийн харьяанд байжээ.Ардын хувьсгал ялсан жил орон нутагт шинэ засаг захиргаа байгуулагдахад Уулбаянмөнх уулын хошуу анх үүсэж 1929 онд Хан Хэнтий уулын Мөнххаан уулын хошуутай нэгдэж байснаа 1931 онд дахин байгуулагдан шинэ түүхээ бичиж эхэлсэн юм.Унасан газар угаасан ус ,анх орчлонд мэндлэхэд алгаа дэлгэн тосож авсан ард зоныхоо тухай бодох бүрийд сэтгэл зүрхний гүнээс уярал догдлол ундран хавийн хүнд гайхуулж яримаар санагдана.Халхын хавтгайд хаанахын хүлэг хурдлан агтны манлай түмний түрүү болж байна,Уулбаян сумаас угсаа гаралтай Орлойн зээрдүүдийн удамт алтан тууртууд л асрын өмнө торгон жолоо өргүүлсээр байна.Орлой мэргэн хутагт Ренчинбадам,Хүүхэншүүлэн нар хурдан морийг шинжин таньдаг, уяж хурдлуулахдаа үнэхээр мэргэшсэн хүмүүс байжээ.Бас Содов гэгч баян эр хурдан морь худалдаж авахдаа үнэ хайрладаггүй байсан гэдэг.
